Chính sách tài khóa là công cụ đắc lực của chính phủ trong việc điều tiết nền kinh tế vĩ mô, có sức ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ tăng trưởng GDP, lạm phát và tỷ lệ thất nghiệp của một quốc gia. Thông qua các công cụ thuế khóa và chi tiêu công, chính sách tài khóa có thể 'hâm nóng' hoặc 'làm mát' nền kinh tế theo từng giai đoạn phát triển. Bài viết này sẽ phân tích chuyên sâu về chính sách tài khóa là gì, vai trò và các công cụ chính sách tài khóa và những khó khăn khi thực thi loại chính sách này.

Chính sách tài khóa là gì? Vai trò của chính sách trong kinh tế

Chính sách tài khóa là gì?

Cùng với chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa là một trong hai công cụ quan trọng được sử dụng để điều chỉnh hoạt động của nền kinh tế thông qua việc sử dụng chi tiêu của chính phủ và những thay đổi thu từ nguồn thuế nhằm cho 2 mục đích là: 

  • Đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế khi nền kinh tế bắt đầu chậm lại.

  • Tác động đến tăng trưởng kinh tế khi nền kinh tế trong tình trạng tăng nóng nhằm ổn định và phát triển kinh tế.

Vai trò của chính sách tài khóa

Vai trò của chính sách tài khóa

Công cụ để giúp chính phủ điều tiết nền kinh tế

Chính sách tài khóa tác động tới tổng cầu, thông qua đó tác động đến các hoạt động kinh tế.

  • Trong điều kiện hoạt động bình thường chính sách tài khóa tác động tăng trưởng kinh tế.

  • Trong điều kiện kinh tế suy thoái hoạt quá mức, chính sách tài khóa giúp đưa nên kinh tế về trạng thái cân bằng.

Khắc phục thị trường

  • Chính sách tài khóa giúp phân phối thu nhập và của cải giữa các bộ phận dân cư khác nhau.

  • Phân bổ hiệu quả các nguồn lực trong nền kinh tế thông qua thực thi chính sách chi tiêu của chính phủ và thu ngân sách.

Công cụ để phân phối và tái phân phối tổng sản phẩm quốc dân

Mục tiêu của chính sách tài khóa nhằm điều chỉnh phân phối thu nhập, cơ hội, thu nhập…do đó chính sách tài khóa giúp phân bổ nguồn lực giữa các ngành và các tác nhân kinh tế.

Các công cụ chính sách tài khóa

Công cụ chi tiêu

Thanh toán chuyển nhượng

Là các khoản thanh toán phúc lợi được thực hiện thông qua hệ thống an sinh xã hội bao gồm các khoản lương hưu, trợ cấp xã hội, hỗ trợ thu nhập cho các hộ cho các hộ nghèo, chu cấp cho trẻ em, trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp tìm kiếm việc làm.

Đây là phương tiện mà chính phủ có thể sử dụng để thay đổi phân phối thu nhập tổng thể trong xã hội.

Chi tiêu thường xuyên của chính phủ

Bao gồm chi cho y tế, giáo dục, quốc phòng, các khoản chi tiêu này có tác động lớn đến trình độ, kỹ năng và năng suất lao động nói chung của một quốc gia.

Chi đầu tư công, bao gồm đầu tư cơ sở hạ tầng đường xá, nhà trường, trường học. Khoản chi tiêu này cải thiện tiềm năng sản xuất của một nền kinh tế.

Công cụ thuế

Thuế trực thu

Là các khoản thuế được Được đánh trực tiếp từ khoản thu nhập, lợi ích trực tiếp từ các doanh nghiệp. Ví dụ như thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp…

Thuế gián thu

Không trực tiếp đánh vào khoản thu nhập trực tiếp của tổ chức kinh tế hoặc cá nhân mà đánh một cách gián tiếp thông qua giá cả hàng hóa và dịch vụ: thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng (VAT). Thuế gián thu thường loại trừ các sản phẩm bên lĩnh vực y tế và giáo dục.

Chính sách tài khóa mở rộng và thắt chặt

Có 3 trạng thái của nền kinh tế là: 

  • Trạng thái nền kinh tế đang phát triển bình thường

  • Trạng thái nền kinh tế đang phát triển quá mức 

  • Trạng thái suy thoái kinh tế

Theo đó, chính phủ sử dụng chính sách tài khóa mở rộng và thắt chặt tùy theo tình hình kinh tế hiện tại.

Chính sách tài khóa mở rộng

Thường được sử dụng trong điều kiện kinh tế suy thoái. Khi đó, chính phủ sẽ tăng chi tiêu và giảm thuế suất để tăng tổng cầu, từ đó tác động tăng tổng thu nhập quốc dân, tăng phát triển kinh tế. Nếu không được kiểm soát chặt chẽ có thể dẫn đến hình thành lạm phát.

Chính sách tài khóa thắt chặt

Chính sách tài khóa thắt chặt thường được sử dụng trong lúc nền kinh tế phát triển quá mức, khi đó chính phủ giảm chi tiêu công và tăng thuế. Lúc này tổng cầu sẽ giảm, dẫn đến thu nhập quốc dân giảm, giảm phát triển kinh tế và giảm lạm phát.

Khó khăn khi thực thi chính sách tài khóa

Độ trễ về mặt thời gian

Để nhận biết sự thay đổi của tổng cầu chính phủ phải mất một thời gian nhất định để thống kê những số liệu đáng tin cậy về kinh tế vĩ mô. Chính phủ phải mất thêm một thời gian nữa để đưa ra những quyết định về chính sách. Và khi chính sách thực thi cũng phải mất một thời gian để tác động.

Khi quyết định chính sách tài khóa thường gặp 2 vấn đề cơ bản

  • Không đo lường được quy mô tác động cụ thế của việc điều chỉnh chi tiêu lên các biến số vĩ mô dự tính. Nếu có thể ước tính được vi mô tác động lên các biến số vĩ mô thì các số liệu này cũng từ dữ liệu quá khứ, từ đó dẫn đến việc các chính sách tài khóa không được như mong đợi.

  • Khi kinh tế suy thoái nghĩa là sản lượng thực tế thấp xa so với sản lượng tiềm năng và tỷ lệ thất nghiệp ở mức cao thì thâm hụt ngân sách thường lớn, lúc này việc tăng chi tiêu của chính phủ dẫn đến việc tăng nguy cơ gia tăng lạm phát, làm tăng thêm nợ của chính phủ từ đó có những tác động không thuận lợi đến ổn định kinh tế vĩ mô.

Ảnh hưởng đến lợi ích của tầng lớp dân cư

Ảnh hưởng đến lợi ích của tầng lớp dân cư

Xem thêm bài viết: 

Mối quan hệ của chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ

Chính sách tài khóa và tiền tệ là hai công cụ then chốt giúp chính phủ và ngân hàng trung ương điều tiết nền kinh tế. Mặc dù mỗi chính sách có cách thức hoạt động riêng, nhưng chúng luôn có mối liên hệ mật thiết và tác động qua lại lẫn nhau. 

Chính sách tài khóa thông qua chi tiêu công và thuế có thể kích thích hoặc thu hẹp nền kinh tế, trong khi chính sách tiền tệ thông qua lãi suất và cung tiền lại giúp kiểm soát lạm phát và ổn định giá cả. 

Khi chính phủ tăng chi tiêu công mạnh, điều này có thể dẫn đến lạm phát tăng cao, buộc ngân hàng trung ương phải điều chỉnh lãi suất để cân bằng lại nền kinh tế.

Sự phối hợp đồng bộ giữa hai chính sách này là yếu tố quyết định để đạt được các mục tiêu kinh tế vĩ mô. Trong giai đoạn suy thoái, việc kết hợp giảm thuế, tăng chi tiêu công với nới lỏng chính sách tiền tệ sẽ giúp thúc đẩy tăng trưởng. 

Ngược lại, khi lạm phát gia tăng, thắt chặt cả chính sách tài khóa và tiền tệ sẽ giúp kiểm soát tốt hơn. 

Bài viết trên đã trình bày chính sách tài khóa là gì, những vai trò quan trọng và sự tác động to lớn của chính sách tài khóa đối với nền kinh tế. Vì thế không ngoa khi nói rằng chính sách tài khóa là một trong những công cụ quan trọng của chính phủ điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Vẫn còn nhiều thông tin bổ ích khác sẽ được trình bày trong các bài viết tiếp theo. Hãy theo dõi cách kênh truyền thông của Vietcap để không bỏ lỡ những thông tin hữu ích đấy.

Nguồn tham khảo bài viết:

Powered by Froala Editor