Những năm gần đây, ESOP là một trong những hình thức khen thưởng phổ biến tại Việt Nam đã được nhiều doanh nghiệp áp dụng nhằm tri ân sự đóng góp của nhân viên cũng như giữ chân nhân tài. Tuy nhiên, ngoài góc độ về chính sách lương thưởng của doanh nghiệp thì đứng về phía nhà đầu tư chứng khoán, cổ phiếu ESOP ảnh hưởng như thế nào? Bài viết này Vietcap sẽ giúp bạn tìm hiểu những điều cần biết về cổ phiếu ESOP và nên đầu tư hay không.

  1. ESOP là gì?

Công thức đầu tư chứng khoán dành cho nhà đầu tư thành công - Vietcap

ESOP (Employee Stock Ownership Plan – kế hoạch sở hữu cổ phiếu của người lao động) là cổ phiếu được công ty đại chúng phát hành theo chương trình lựa chọn cho nhân viên (NV) tại công ty. Do đó, ESOP chỉ được bán cho người lao động trong công ty, và thông thường sẽ là những NV làm việc lâu năm hoặc có đóng góp tích cực cho sự phát triển của công ty. Công ty có thể phát hành ESOP để thưởng cho NV hoặc bán cho NV với giá ưu đãi.

  1. Mục đích của phát hành cổ phiếu ESOP?

Như đã biết, cổ phiếu ESOP được công ty phát hành dành riêng cho đối tượng là nhân viên có nhiều cống hiến với công ty hoặc nhân viên lâu năm. Việc phát hành này được xem như một hình thức để thưởng cho một bộ phận nhân viên.

Mục đích phát hành cổ phiếu thưởng nhằm tăng sự gắn kết giữa doanh nghiệp và NV. Chính sách này cho phép NV được quyền sở hữu một phần tài sản của công ty. Từ đó, tăng tinh thần trách nhiệm với vị trí cũng như công việc mình gắn bó, xem sự phát triển của công ty như sự phát triển của bản thân.

Cổ phiếu ESOP này có thể được coi như một cách thay thế cho các khoản thưởng bằng tiền mặt hay quà tặng hiện vật. NV sở hữu cổ phiếu ESOP sẽ được hưởng lợi nhuận từ các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp hay kinh doanh chênh lệch cổ phiếu cùng với các chính sách chia cổ tức hàng năm của doanh nghiệp.

Việc doanh nghiệp phát hành cổ phiếu ESOP cũng góp phần tạo thêm nguồn vốn mới cho doanh nghiệp. Là một giải pháp giúp doanh nghiệp tăng vốn điều lệ cũng như tạo ra dòng tiền cho việc xoay vòng vốn phục vụ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

  1. Cổ phiếu ESOP có khác gì với cổ phiếu thưởng không?

Có. Theo quy định của pháp luật thì cổ phiếu thưởng là cổ phiếu mà các công ty phát hành dành để trả cho các cổ đông, hoặc những người có công đóng góp nhiều trong quá trình hoạt động và xây dựng của công ty đó. Vì vậy cổ phiếu thưởng thì không đồng nghĩa với cổ phiếu ESOP, cổ phiếu ESOP được hiểu là cổ phiếu thưởng chỉ dành cho người lao động.

Ngoài ra, theo quy định của pháp luật thì cổ phiếu ESOP còn là một thuật ngữ được sử dụng khi tổ chức nước ngoài thưởng cho nhân viên Việt Nam làm việc trong các tổ chức nước ngoài tại Việt Nam và đây là một hình thức đầu tư gián tiếp ra nước ngoài. Do đó, cổ phiếu ESOP và cổ phiếu thưởng không hoàn toàn giống nhau.

  1. Việc phát hành cổ phiếu ESOP ảnh hưởng thế nào đến vốn điều lệ của doanh nghiệp?

Việc phát hành cổ phiếu ESOP làm số lượng cổ phần của công ty tăng lên. Điều này đồng nghĩa với việc tăng vốn điều lệ của công ty.

  1. Doanh nghiệp sử dụng nguồn vốn nào để phát hành cổ phiếu ESOP?

Nguồn vốn được sử dụng để phát hành cổ phiếu ESOP bao gồm: thặng dư vốn cổ phần, quỹ đầu tư phát triển, lợi nhuận sau thuế chưa phân phối, quỹ khác (nếu có). Các nguồn vốn này phải được căn cứ trên báo cáo tài chính kỳ gần nhất và đã được kiểm toán bởi tổ chức kiểm toán.

  1. Trường hợp doanh nghiệp kinh doanh không có lãi nhưng vẫn muốn phát hành cổ phiếu ESOP thì có hợp lý không?

Pháp luật không đưa ra quy định chỉ doanh nghiệp kinh doanh có lãi mới được quyền phát hành cổ phiếu ESOP. Tuy nhiên, pháp luật có điều kiện về trường hợp công ty phát hành cổ phiếu ESOP thưởng cho NV thì tổng giá trị các nguồn sử dụng để phát hành cổ phiếu ESOP phải đảm bảo không thấp hơn tổng giá trị vốn cổ phần tăng thêm theo phương án phát hành cổ phiếu ESOP đã được ĐHĐCĐ thông qua. Như vậy, trường hợp doanh nghiệp kinh doanh không có lãi trong năm liền trước nhưng vẫn thỏa mãn điều kiện nêu trên thì vẫn có quyền phát hành cổ phiếu ESOP để thưởng cho NV.

  1. Điều kiện để phát hành cổ phiếu ESOP?

Điều 64. Điều kiện công ty đại chúng phát hành cổ phiếu theo chương trình lựa chọn cho người lao động trong công ty

- Có phương án phát hành cổ phiếu theo chương trình lựa chọn cho người lao động được Đại hội đồng cổ đông thông qua.

- Tổng số cổ phiếu phát hành theo chương trình trong mỗi 12 tháng không được vượt quá 5% số cổ phiếu đang lưu hành của công ty.

- Có tiêu chuẩn và danh sách người lao động được tham gia chương trình, nguyên tắc xác định số cổ phiếu được phân phối cho từng đối tượng và thời gian thực hiện được Đại hội đồng cổ đông thông qua hoặc ủy quyền cho Hội đồng quản trị thông qua.

  1. Loại hình công ty nào và với vốn điều lệ tối thiểu bao nhiêu thì mới được phát hành cổ phiếu ESOP?

Hiện tại pháp luật chỉ quy định việc phát hành ESOP của công ty đại chúng tức là những công ty đã niêm yết chứng khoán trên sàn giao dịch chứng khoán mới có thể phát hành ESOP.

Theo quy định của pháp luật, một điều kiện để trở thành công ty đại chúng là công ty cổ phần phải có vốn điều lệ đã góp tại thời điểm đăng ký niêm yết từ 30 tỷ đồng trở lên căn cứ trên báo cáo tài chính gần nhất được kiểm toán.

  1. Trình tự, thủ tục phát hành cổ phiếu ESOP?

ESOP được phát hành theo các bước sau:

- Bước 1: Tổ chức phát hành gửi tài liệu báo cáo phát hành cổ phiếu cho Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (“UBCKNN”).

Trong thời hạn 07 ngày làm việc kể từ ngày nhận được tài liệu báo cáo phát hành đầy đủ và hợp lệ, UBCKNN thông báo bằng văn bản cho tổ chức phát hành và đăng tải trên trang thông tin điện tử của UBCKNN về việc nhận đầy đủ tài liệu báo cáo phát hành của tổ chức phát hành; trường hợp từ chối, phải trả lời bằng văn bản và nêu rõ lý do.

- Bước 2: Tổ chức phát hành công bố Bản thông báo phát hành trên trang thông tin điện tử của tổ chức phát hành, Sở giao dịch chứng khoán trong thời hạn 07 ngày làm việc kể từ ngày UBCKNN thông báo về việc nhận được đầy đủ tài liệu báo cáo phát hành.

  1. Mệnh giá cổ phiếu ESOP được tính như thế nào? Pháp luật có quy định mệnh giá tối thiểu hay tối đa không?

Theo quy định của pháp luật giá phát hành hoặc nguyên tắc xác định giá phát hành ESOP do doanh nghiệp tự xác định. Trường hợp không nêu cụ thể giá phát hành, nguyên tắc xác định giá thì giá phát hành ESOP được xác định theo quy định tại Luật doanh nghiệp.

Do đó, không có quy định cụ thể nào về giá tối thiểu hoặc tối đa của cổ phiếu ESOP. Tuy nhiên, mục đích phát hành ESOP là để NV có cơ hội mua cổ phiếu của công ty với giá rẻ hơn giá thị trường nên theo nguyên tắc giá của ESOP không được lớn hơn giá cổ phiếu hiện tại của công ty.

  1. Cổ phiếu ESOP có thể được chuyển đổi sang các loại cổ phiếu khác không?

Sau khi hết thời gian hạn chế chuyển nhượng, cổ phiếu ESOP được phép chuyển nhượng như cổ phiếu thông thường, và NV sở hữu cổ phiếu lúc này có các quyền của một cổ đông phổ thông, trừ trường hợp công ty có quy định khác. Như vậy, có thể hiểu cổ phiếu ESOP sau thời gian hạn chế chuyển nhượng sẽ trở thành cổ phiếu phổ thông. Theo quy định của pháp luật thì cổ phần phổ thông không thể chuyển đổi thành cổ phần ưu đãi. Do đó, ESOP không thể chuyển đổi sang loại cổ phiếu khác.

  1. Cổ phiếu ESOP có được chuyển nhượng không? Nếu có thì đối tượng nào được nhận chuyển nhượng cổ phiếu ESOP và có gặp hạn chế gì không?

Theo quy định của pháp luật thì cổ phiếu ESOP bị hạn chế chuyển nhượng tối thiểu 1 năm kể ngày kết thúc đợt phát hành. Sau khi hết thời gian hạn chế thì cổ phiếu ESOP được tự do chuyển nhượng. Pháp luật không hạn chế đối tượng được nhận chuyển nhượng cổ phiếu ESOP nhưng phải đảm bảo tỉ lệ sở hữu tại công ty của nhà đầu tư nước ngoài không vượt quá 50% hoặc một tỷ lệ khác mà điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên có quy định.

  1. Các quyền và nghĩa vụ của người sở hữu cổ phiếu ESOP?

Khi NV nắm giữ cổ phiếu ESOP do công ty phát hành sẽ trở thành cổ đông của doanh nghiệp. Theo đó, những quyền của cổ đông được pháp luật quy định là nhận cổ tức theo quyết định của ĐHĐCĐ và tham dự, phát biểu và thực hiện quyền biểu quyết trong cuộc họp ĐHĐCĐ.

Bên cạnh có quyền thì NV cũng có các nghĩa vụ đi kèm sau như thanh toán đủ và đúng thời hạn số cổ phần cam kết mua. Tuân thủ Điều lệ công ty và quy chế quản lý nội bộ của công ty. Chấp hành nghị quyết, quyết định của Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng quản trị.

  1. Lợi ích và rủi ro của việc phát hành cổ phiếu ESOP đối với doanh nghiệp?

Về lợi ích, việc phát hành cổ phiếu ESOP giúp doanh nghiệp giữ chân được nhân viên tài năng, khuyến khích họ nâng cao hiệu quả làm việc để góp cho công ty. Bên cạnh đó, doanh nghiệp sẽ không phải chi thưởng bằng tiền mặt nên có thể giữ lại nguồn tiền mặt đáng kể để phục vụ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Tự doanh chứng khoán là gì? Đặc điểm và mục đích của tự doanh chứng khoán

Về rủi ro, việc phát hành cổ phiếu ESOP gây tình trạng loãng cổ phiếu, làm giảm giá trị cổ phiếu của doanh nghiệp. Điều này có thể dẫn đến sự rút vốn của các cổ đông hiện hữu. Bên cạnh đó, một số đối tượng quản lý cấp cao có thể lợi dụng chính sách này để thu gom cổ phiếu của công ty với giá rẻ. Đây là một hình thức đầu cơ trong thị trường chứng khoán và là nguyên nhân gây lũng đoạn thị trường.

  1. Lợi ích và rủi ro của NV đối với việc đầu tư cổ phiếu ESOP?

Về lợi ích, sở hữu cổ phiếu ESOP có nghĩa là NV đã trở thành một trong những cổ đông của công ty với giá cổ phiếu ưu đãi. Khi công ty phát triển, giá cổ phiếu trên thị trường tăng cao, NV có thể chuyển nhượng cổ phiếu với giá cao, thu được nhiều lợi nhuận cho bản thân. Bên cạnh đó NV còn có thể nhận cổ tức tương ứng với tỉ lệ cổ phiếu mình nắm giữ.

Về rủi ro, thời gian hạn chế chuyển nhượng khá dài tối thiểu 1 năm. Trường hợp công ty phá sản hoặc làm ăn thất bại, NV có thể sẽ không nhận được số tiền thưởng mà đáng lẽ mình được hưởng và mất trắng số tiền mà mình đã bỏ ra để mua cổ phiếu ESOP, hoặc thua lỗ do giá hiện tại thấp hơn thời điểm mua vào.

  1. Lợi ích và rủi ro của việc phát hành cổ phiếu ESOP đối với nhà đầu tư khác ngoài NV?

ESOP là việc gắn trách nhiệm của người lao động với doanh nghiệp bằng hình thức thưởng cổ phiếu, hoặc bán cổ phiếu cho cán bộ công nhân viên với giá ưu đãi. Khi nắm trong tay cổ phần của Doanh nghiệp thì đương nhiên người lao động cũng là một phần của doanh nghiệp đó. Do vậy họ có thêm động lực để cống hiến cho công ty mà mình đang làm việc cũng như sở hữu cổ phiếu.

Tuy nhiên, theo giới chuyên môn, ESOP cũng có mặt trái. Thứ nhất, theo chế độ kế toán của nước ngoài thì ESOP được hạch toán như một loại chi phí. Nên khi phát hành ESOP cho cán bộ công nhân viên thì giá trị của phần ESOP này sẽ được trừ thẳng vào lợi nhuận.

Việc giá chào bán cổ phiếu ESOP thấp hơn rất nhiều với thị giá, thậm chí giá cổ phiếu ESOP chỉ bằng 1/13 giá thị trường như trường hợp của MWG đã làm cho hiệu quả của ESOP không phát huy được hết tác dụng, thậm chí còn gây xung đột lợi ích với nhà đầu tư.

Cổ đông hay những nhà đầu tư nắm giữ cổ phiếu là những người bị ảnh hưởng đầu tiên bởi việc pha loãng tỷ lệ sở hữu cổ phần trong công ty. Cổ đông có thể bị giảm thu nhập trên mỗi cổ phiếu khi tốc độ tăng trưởng của doanh nghiệp không theo kịp tốc độ pha loãng cổ phiếu. Việc tăng thêm số cổ phần lưu hành với mức giá quá rẻ so với thị giá sẽ dẫn đến giá cổ phiếu bị ảnh hưởng tiêu cực khi hết thời gian hạn chế chuyển nhượng.

  1. Công ty có phát hành cổ phiếu ESOP nên đầu tư hay không?

Ngày nay cổ phiếu ESOP ngày càng phổ biến và được nhiều doanh nghiệp đại chúng lựa chọn phát hành. Vì vậy, có rất nhiều nhà đầu tư lẫn nhân viên đắn đo liệu có nên đầu tư vào loại cổ phiếu này hay không hay xử lý nhưng thế nào khi mình là đường đang nắm giữ cổ phiếu công ty này.

Tuỳ vào từng doanh nghiệp khác nhau mà có những chính sách quy định về việc phát hành cổ phiếu khác nhau. Đối với các nhà đầu tư không phải là nhân viên công ty thì công ty thường xuyên phát hành cổ phiếu ESOP không phải là sự lựa chọn tối ưu. Tuy nhiên bạn nên đánh tất cả các giá lại tiềm năng của doanh nghiệp, liệu rằng sự tăng trưởng giá trị của công ty đó có bắt kịp tốc độ pha loãng cổ phiếu hay không. Nếu thấy đáng giá bạn vẫn có thể cân nhắc đầu tư và đồng hành cùng doanh nghiệp.

Tham khảo thêm:

Nên khởi nghiệp hay đầu tư vào thị trường chứng khoán? - Vietcap

Qua 17 câu hỏi đáp trong bài viết này được chia sẻ bởi Công ty Chứng khoán Vietcap , hy vọng các nhà đầu tư đã nắm được đầy đủ những điều cần biết về cổ phiếu Esop, ý nghĩa và những lưu ý để áp dụng vào thực tế. Cùng theo dõi trang chứng khoán Vietcap cập nhật những tin mới nhất về thị trường chứng khoán nhé!

Powered by Froala Editor